Το μοναστήρι  του Αγίου Μηνά  επ ’ονόματι  των τριών Μαρτύρων  Μηνά , Βίκτωρα και Βικεντίου  εορτάζει στις 11 Νοεμβρίου κάθε χρόνο και όπως μας είπε στην επίσκεψη της τάξης μας  , ο καθηγητής   Κώστας Καρατζάς  , έχει μεγάλη ιστορία  που σχετίζεται  με τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν εκεί  στη σφαγή της Χίου το 1822 .

Το μοναστήρι  ιδρύθηκε μεταξύ των ετών 1.572 και 1.595 από τον παπα Νεόφυτο Κουμάνο  και τον γιο του παπά Μηνά  και  είναι νέου βυζαντινού ρυθμού .  Γύρω από τον ψηλό περίβολο απλωνόταν πλήθος  τα  κτίσματα  της  Μονής  ,  το Καθολικό, το κωδωνοστάσιο  η βιβλιοθήκη , η τράπεζα,  τα κελιά των μοναχών, οι  φούρνοι , οι αποθήκες  ,οι στάβλοι ,είχε  περίπου 80 μοναχούς  ,  μεγάλη περιουσία και σχολείο .

 Τότε η Χίος είχε 120.000 κατοίκους , από τους οποίους  115.000 ήταν ορθόδοξοι , 3.000 καθολικοί   και 2.000 μουσουλμάνοι.  Ήταν πλούσιο νησί με προνόμια λόγω του μαστιχιού και όταν επαναστάτησε  ο σουλτάνος θύμωσε  και διέταξε τη σφαγή  , η οποία κράτησε δύο μήνες και έμειναν περίπου μόνο 2.000 κάτοικοι .

Ο λόφος του Αγίου Μηνά δέχτηκε περίπου 3.000 άοπλους  κατοίκους   που έτρεξαν να σωθούν λόγω της ιερότητας του χώρου υπό τις διαταγές του Κωνσταντίνου Μονογιού από το Νεοχώρι  , το άγαλμα του οποίου βρίσκεται στην αυλή του μοναστηριού ,   του Ιωάννη φατούρου ,  με άγαλμα στην πλατεία θυμιανών  , του Ανθούλη Τσιμπινού  και άλλων γενναίων παλικαριών που κρατούσαν άμυνα.

 Το βράδυ κατάφεραν να φύγουν 1.000 κάτοικοι προς τη νότια Χίο  αλλά οι Τούρκοι έφεραν κανόνια απέναντι από το μοναστήρι στη θέση  Μύλοι  Νεοχωρίου ,  άνοιξαν ρήγμα  και μπήκαν μέσα σφάζοντας όποιον έβρισκαν μπροστά τους.   Πολλοί αρνήθηκαν να παραδοθούν ή να αλλαξοπιστήσουν και έτσι σφάχτηκαν,  ανάμεσά τους και ο Φ`ατούρος.

Η  εκκλησία  έψαλε την Αναστάσιμη Ακολουθία ,  οι Τούρκοι ξήλωσαν ένα μέρος της σκεπής έριξαν αναμμένα στουπιά  και τους έκαψαν ζωντανούς ,  ακόμα και σήμερα στο δάπεδο του Ναού υπάρχουν σημάδια της θηριωδίας των Τούρκων , στίγματα αίματος που σχηματίζουν το περίγραμμα ενός παιδιού ,  αποτύπωμα από πέλματα  και από το καμμένο σώμα του ιερέα  Ιωάννου Μαύρου,   το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε  και τα οστά βρίσκονταν παντού τριγύρω στο χώρο .

Το 1879 ένας πλούσιος ο  Επαμεινώνδας Καράβας  μάζεψε τα οστά στο στεοφυλάκιο της Μονής,  τα περισσότερα κεφάλια  και αυτιά τα πήγαιναν οι Τούρκοι στον τοποπαρατηρητή   Βαχίτ Πασά  για να πάρουν χρήματα .

 Γύρω στο 1933 έγινε γυναικείο μοναστήρι είχε 33 καλόγριες  που είχαν έρθει στη Χίο μετά τη Μικρασιατική καταστροφή  , σήμερα έχει μόνο δύο  καλόγριες από την Βόρεια Χίο. Οι καλόγριες ζωγράφιζαν , ύφαιναν , κεντούσαν , έκαναν μεταξοτυπίες .

Στην φουντάνα - δεξαμενή του μοναστηριού που μάζευε το νερό της βροχής, είχαν καταφύγει πολλοί Χριστιανοί για να σωθούν από την σφαγή , το κλάμα όμως ενός μωρού τους πρόδωσε και έτσι τους έβαλαν φωτιά και πέθαναν από ασφυξία.

 Στο  οστεοφυλάκιο της Μονής  στο Ναϋδριο  των Αγίων  Τεσσαράκοντα Μαρτύρων βρίσκονται τα οστά που κατάφεραν να μαζέψουν οι κάτοικοι καθώς και το μισό τμήμα της πόρτας της εισόδου  του μοναστηριού, διάτρητο από τα βλήματα των τουρκικών  τουφεκιών.  Πολλά  κρανία  έχουν σημάδια από λόγχες και από τα δόντια καταλαβαίνεις την ηλικία των νεκρών.  Λέγεται ότι οι Χιώτες του εξωτερικού έπαιρναν κρανία που ήταν διάσπαρτα γύρω από το μοναστήρι  τα επιχρύσωναν  και τα τοποθετούσαν στα εικονίσματα ως ιερά λείψανα.

 Οι απόγονοι του Φατούρου αναγκάστηκαν να αλλάξουν επώνυμο και να ονομάζονται  Γιάννακα  για να μην τους σκοτώσουν οι Τούρκοι.

 Η θυσία του άμαχου πληθυσμού αφύπνισε τους Ευρωπαίους και έβλεπαν θετικά την απελευθέρωση των Ελλήνων.

Στις μέρες μας το Μοναστήρι του  Αγίου Μηνά  είναι ένα μεγάλο Παγχιακό προσκύνημα κάθε χρόνο την Τρίτη της Διακαινησίμου,  τιμώνται τα θύματα της σφαγής ,  στην περιφορά των εικόνων   κρατάνε και αντίγραφο πίνακα του  Ντελακρουά  που  απεικονίζει  το ολοκαύτωμα της Χίου.

 Το Μοναστήρι του Αγίου Μηνά είναι τόπος  θυσίας και μνήμης.

    Εδώ που βρισκόμαστε είναι η μονή των : Άγιου Μηνά, Βίκτωρα και Βικέντιου. Είναι τρεις άγιοι, οι άγιοι Βίκτωρες (έτσι τους αποκαλούμε στη Χίο). Η γιορτή τους είναι κάθε χρόνο στις 11 Νοεμβρίου, την ημέρα που απελευθερώθηκε το νησί μας. Όμως οι ποιο πολλοί εδώ γνωρίζουμε το μοναστήρι με το όνομα: πάμε στον Άγιο Μηνά δεν είπατε το πρωί ; Δεν είπατε Βίκτωρα και Βικέντιο.

    Ο Άγιος Μηνάς είναι ένα μοναστήρι που χτίστηκε πριν 400 χρόνια με τα 1572 και με τα 1955 όταν είμασταν σκλαβωμένοι στους τούρκους. Ήταν με τη μορφή κάστρου,  έτσι όπως το βλέπετε τώρα, πιο κάστρο ακόμα γεμάτο κεριά. Έφτασε κάποια στιγμή να έχει και μέχρι 80 μοναχούς, είχε σχολείο, όταν ακόμα δεν υπήρχαν σχολεία στο νησί, είχε δική του βιβλιοθήκη, είχε μεγάλη περιουσία όμως έχει γίνει πολύ γνωστό σε όλο τον κόσμο για τα γεγονότα που έγιναν εδώ το 1822, 2 Απριλίου την μέρα του Πάσχα. Ημέρα της Ανάστασης κατά την επανάσταση των Χιωτών εναντίων των τούρκων για να απελευθερωθούμε.

    Η Χίος ήταν ένα νησί το οποίο το 1822 είχε 120.000 πληθυσμό, 115.000 ήταν ορθόδοξοι, 3.000 καθολικοί και 2.000 μουσουλμάνοι και ήταν από τα πιο πλούσια νησιά της Ελλάδας γιατί οι τούρκοι είχαν δώσει στο νησί αυτονομία και ουσιαστικά οι Χιώτες έκαναν κουμάντο στο νησί. Είχε δυνατούς εμπόρους, πολύ πλούτο, δική της σχολή, την σχολή της Χίου…… Για αυτό το λόγο όταν η Χίος επαναστάτησε, με την υποκίνηση των Σαμιωτών τον Μάρτιο του 1822 ο Σουλτάνος ο Μαχμούτ θύμωσε και έδωσε εντολή να καταπνιγεί η επανάσταση στο αίμα έτσι ώστε να παραδειγματιστούν οι Πελλοπονήσιοι που είχαν ήδη ξεκινήσει την επανάσταση και είχαν επιτυχίες. Και για να μην βοηθείται άλλο η επανάσταση με χρήμα, διότι οι Χιώτες ήταν πολύ πλούσιοι όταν η Χίος ήταν δυνατά μέσα στην επανάσταση. Βοηθούσε οικονομικά πάρα πολύ την επανάσταση. Ήρθαν εδώ λοιπόν στις 11 Μαρτίου του 1822 οι Σαμιώτες και άρχισαν να πολιορκούν το κάστρο. 2.500 Σαμιώτες και ήταν Χιώτης επικεφαλής ο Αντώνης Μπουρνιάς από την Πιραμά, ένα χωριό της βόρειας Χίου. Τότε λοιπόν δεν κατάφεραν να καταλάβουν το κάστρο και όταν στις 30 Μαρτίου του 1822 αποβιβάστηκε ο τουρκικός στόλος στο νησί ξεκίνησε τις σφαγές και την καταστροφή του νησιού. Τέτοιες καταστροφές ήταν που από τους 150.000 κατοίκους όταν τελείωσε η σφαγή και η καταστροφή που κράτησε δυο μήνες έμειναν στο νησί ούτε 2.000 κάτοικοι.

    Ένα από τα σημαντικότερα επεισόδια της σφαγής έγινε εδώ στο μοναστήρι του Αγίου Μηνά. Αφού κατέλαβαν την πόλη, τον Κάμπο, τα Θυμιανά, το Νεχώρι ήρθαν οι τούρκοι και εδώ στο μοναστήρι, όπου ήταν σαν κάστρο τότε, και είχε 3.000 ανθρώπους, γυναικόπαιδα κυρίως, και είχαν κλειστεί εδώ μέσα θεωρώντας ότι οι τούρκοι θα σεβαστούν τον χώρο επειδή είναι ιερός. Έτσι λοιπόν ξεκίνησαν την πολιορκία και μάλιστα εδώ μέσα οι μόνοι που είχαν όπλα ήταν κάτι λίγοι Σαμιώτες και κάποιοι Θυμιανούσοι νεαροί με αρχηγό τον Φατούρο, του οποίου η προτομή βρίσκεται στα Θυμιανά απέναντι από τον Άγιο Στράτη και τον Κωνσταντίνο Μονογιό ο οποίος ήταν από το Νεχώρι και κάποιοι άλλοι καρδαμιλίτες και άλλοι από τα Θυμιανά και ήταν αυτοί εδώ και έκαναν άμυνα την πρώτη μέρα. Έτσι δεν μπόρεσαν οι τούρκοι να το καταλάβουν. Μες τη νύχτα έφυγαν γύρω στους 1.000 άοπλους προς τη νότια Χίο για να φύγουν με καράβια εκτός Χίου και έμειναν 2.000. Οι τούρκοι τότε έφεραν κανόνια, τα έστησαν στους μύλους του Νεχωριού και άρχισαν να κανονιοβολούν το τοίχος του μοναστηριού. Μπόρεσαν να ανοίξουν ένα ρήγμα σε ένα σημείο και άρχισαν να σφάζουν ότι κόσμο υπήρχε στο μοναστήρι. Αρνήθηκαν να γίνουν μουσουλμάνοι και πέθαναν. Πολλοί κλείστηκαν μέσα στην εκκλησία. Επειδή είχε πολύ κόσμο μέσα δεν μπορούσαν να ανοίξουν την πόρτα, έτσι έκαναν άνοιγμα την στέγη και έριξαν στουπιά , έβαλαν φωτιά και κάηκε όλο το εκκλησίασμα.

    Ακόμα και τώρα έχει στο δάπεδο το κάψιμο από το σώμα του ιερέα, έχει αίματα και σημάδια από σώματα. Μετά από αυτό το μοναστήρι εγκαταλείφθηκε και ήταν γεμάτο οστά μέχρι το 1879 που ήρθε ένας πλούσιος, ο Επαμεινώνδας Καράβας, μάζεψε όλα τα οστά και τα έβαλε στο οστεοφυλάκιο των νεκρών. Δεν έχει πολλά κεφάλια γιατί τα έπαιρναν οι τούρκοι και τα πήγαιναν στον τοποτηρητή του νησιού τον Βαχίτ Πασά και τους έδινε χρήματα.

    Θυσιάστηκαν αυτοί οι άνθρωποι, η θυσία αυτή είναι σημαντική γιατί όλο αυτό το αίμα αφύπνισε τους ευρωπαίους για αυτό που έκαναν οι τούρκοι και ότι οι Έλληνες έπρεπε να αποκτήσουν την ελευθερία τους. Έτσι άρχισε να γέρνει υπέρ της Ελλάδας η Ευρώπη, να θέλει την Ελλάδα ανεξάρτητο κράτος.

    Μετά από αυτό η μονή δεν είχε ποτέ μεγάλο αριθμό καλόγερων όπως είχε πριν. Ξαναπόκτησε μεγάλο αριθμό το 1933. Έγινε γυναικείο μοναστήρι με καλόγριες που ήρθαν από την Μικρά Ασία μετά την μικρασιατική καταστροφή. Τότε είχε 32 καλόγριες, τώρα έχει μόνο 2 που είναι από τη βόρεια Χίο.

     Δεν παύει να είναι ένα μνημείο γνωστό σε όλο τον κόσμο. Υπάρχει εκεί και ο τάφος ενός μητροπολίτη που ήρθε μόνο για 2 μήνες στη Χίο και πέθανε 49 ετών, πολύ μικρός. Ο Νικηφόρος Τζιβόπουλος που ήταν από τη βόρεια Ελλάδα.

    Στην δεξαμενή κρύφτηκαν πολλοί Χιώτες όμως ένα μικρό παιδί άρχισε να κλαίει και πήραν χαμπάρι οι τούρκοι. Μπήκε μέσα ένας τούρκος να δει και οι Έλληνες τον έσφαξαν. Οι τούρκοι λοιπόν έβαλαν φωτιά και πέθαναν από ασφυξία όσοι ήταν μέσα εκτός από έναν που κατάφερε να σωθεί.

    Κάθε χρόνο την Νέα Τρίτη γίνεται μεγάλη γιορτή για να τιμηθούν οι νεκροί προγονοί μας. Η δεξαμενή χωράει 3.000 κυβικά νερού.